Shifting Lines, Entangled Borderlands: Mobilities and Migration along the Prussian Eastern Railroad

Shifting Lines, Entangled Borderlands: Mobilities and Migration along the Prussian Eastern Railroad

Jan Musekamp

Indiana University Press, Bloomington (Indiana, USA), 2024.
ISBN 9780253068927 (wydanie papierowe), 9780253068934 (e‑book)

Monografia ukazała się w języku angielskim w renomowanym wydawnictwie, została tak w USA, jak i w Niemczech oceniona bardzo wysoko. Tytuł polski w roboczym tłumaczeniu brzmi – Przesuwające się linie, splątane pogranicza: społeczna mobilność i migracje wzdłuż szlaku pruskiej kolei wschodniej.
Jan Musekamp jest od ubiegłego roku zastępcą dyrektora Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie. W 2010 roku opublikował znaną monografię „Zwischen Stettin und Szczecin. Metamorphosen einer Stadt von 1945 bis 2005”, która kilka lat później ukazała się w tłumaczeniu polskim pod tytułem „Między Stettinem a Szczecinem. Metamorfozy miasta od 1945 do 2005”. Jest kulturoznawcą i historykiem, doskonale zna język polski, studiował m.in. w Toruniu, pracował w Muzeum Narodowym w Szczecinie. Przez kilka lat wykładał w USA, był profesorem na uniwersytetach w Saint Louis i Pittsburgu. Zajmuje się granicami i pograniczami, a w tym kontekście także dziejami legendarnej Ostbahn – Królewskiej Kolei Wschodniej, która łączyła Berlin przez Kostrzyn, Krzyż, Toruń z Królewcem (Königsbergiem). Musekamp poznawał jej trasę, studiując we Frankfurcie nad Odrą i Toruniu – to właśnie jej dotyczy jego nowa książka, dedykowana Wiolettcie, Laurze, Adrianowi i Antkowi.

Omawia w niej dzieje Ostbahn w latach 1830–1930 i jej wpływ na przemiany społeczne terenów, przez które przebiegała. Skutkiem włączenia w system komunikacyjny centralnych i wschodnich regionów Królestwa Prus (m.in. poprzez odgałęzienia do Stargardu i Szczecina) oraz kolei rosyjskich (przedłużenia do Warszawy, Kowna i Saint Petersburga), stała się osią transportową Wschód-Zachód. Obsługiwała handel, transporty wojskowe, ponadregionalną i ponadnarodową wymianę ludzi, migracje, turystykę, sprzyjała powstawaniu centrów miejskich, przemysłowych i komunikacyjnych, a więc także ponadnarodowym kontaktom społecznym. Uwidoczniła sprzeczności między coraz silniejszymi powiązaniami międzyludzkimi ponad granicami, a uszczelnianiem i zamykaniem granic przez władze państw. Jej znaczenie zmieniła pierwsza wojna światowa, a druga ją de facto zniszczyła. Dziś jest częściowo reaktywowana, zmodernizowana i łączy Berlin z ośrodkami polskimi. Musekamp przyznał niedawno, że jego książka to fragment pracy nad dziejami Europy, pisanymi z punktu widzenia prowincji.

Książkę podzielił na kilka rozdziałów. W pierwszym pisze o Ostbahn jako „wehikule zmian w Berlinie”, w następnym o granicznym wówczas Aleksandrowie Kujawskim, znajdującym się w „centrum rosyjskiej władzy imperialnej i polskich sił narodowych”, w trzecim – o moście w Tczewie „narodowym w formie, a ponadnarodowym w treści”, a w kolejnych: o Eydtkuhnen (Eydtkau), dziś: Tschernyschewskoje, gdzie krzyżowały się linie krajowe i transkontynentalne, o Królewcu (Königsbergu), leżącym na skrzyżowaniu dróg lądowych i morskich, o Kownie (Kaunas), którego port z liną do Nowego Jorku był ważnym punktem emigracji do USA. W ostatnich rozdziałach omawia skutki przecięcia Ostbahn przez granice państw, ustanowione po pierwszej wojnie światowej i jej faktyczny demontaż, a co z tym się wiąże, przerwanie tworzonego przez nią europejskiego korytarza transportowego w wyniku drugiej wojny światowej.