Wydawnicwo Universitas, Kraków 2024, str. 488.
ISBN: 978–83–242‑4025‑8

Od wielu lat nad podziw aktywny jest szczeciński historyk prof. Jan Maria Piskorski (ur. 1956). W krakowskiej oficynie Universitas (2024) ukazały się jego Bitwy o przeszłość. Nauka, polityka, media, edukacja – trzeci zbiór artykułów rozproszonych. Pierwszy miał tytuł „Pomeranika” (2020), drugi – „Migracje i transformacje: gorzka sól historii” (2021), w nowym zebrał głównie publicystykę z lat 1991–2022.

W swoich pracach najwcześniejszych pisał o miastach i kolonizacji wiejskiej w średniowiecznym Księstwie Pomorskim. Żywe zainteresowanie, poświadczone wznowieniami i tłumaczeniami na inne języki, wzbudziła popularna monografia „Szczecin. Zarys historii” (był jej redaktorem i współautorem z profesorami Bogdanem Wachowiakiem i Edwardem Włodarczykiem), jak też nieco późniejsze, autorskie „Pomorze plemienne. Historia – Archeologia – Językoznawstwo”. Z zaciekawieniem przyjęto jego książki o wielorakich relacjach polsko-niemieckich („Polacy i Niemcy. Czy przeszłość musi być przeszkodą?”, „Polska – Niemcy. Blaski i cienie tysiącletniego sąsiedztwa”), pisane ze swadą i polemicznym zacięciem. Wśród lektur obowiązkowych jest i zostanie jego obszerna monografia „Wygnańcy. Przesiedlenia i uchodźcy w dwudziestowiecznej Europie” (2010), w której odwołał się i do ustaleń historyków, i do przeżyć konkretnych osób, w tym sobie najbliższych. Przywołał też doświadczenia pozaeuropejskie, a rzecz doprowadził do etnicznych skutków dramatycznego rozpadu Jugosławii na państwa narodowe. Książka, szybko przetłumaczona na język niemiecki, wywołała dyskusje, kontrowersje, spory. Przyniosła autorowi ważne nagrody.

Jego różnorakie pisarstwo historyczne jest erudycyjne, imponuje swobodą narracji, znajomością dorobku historiografii, literatury pięknej, filozofii. Charakterystyczna dla niego jest znajomość nurtów i nastrojów życia społecznego i polityki, troska o przejrzystość wywodu, wielobarwność języka, jego rytmikę i brzmienie, a przy tym nerw polemisty. Nie dziwne więc, że pisze także wiersze. Niedawno opublikował miniatury prozą, inspirowane zdjęciami Timma Stütza, a pod koniec ubiegłego roku tom opowiadań „Profesor i syrena” (2024).

„Bitwy o przeszłość” koncentrują się na znaczeniu historii i rolach historyków we współczesnej nauce, polityce, mediach, życiu obywatelskim, edukacji (Piskorski przez lata pracował w polsko-niemieckiej komisji podręcznikowej). Autor docieka spraw polityki historycznej, świadomości narodowej, tożsamości regionalnych, istoty państwa, europejskości, stanu demokracji, kryzysu wartości europejskich. Pisze o dzisiejszym praktykowaniu wolności, zwłaszcza wolności słowa (jego poglądy są dyskusyjne), jej skutkach, zagrożeniach populizmem, manipulacjami, wojną. W Bitwach… mocno odzywają się problemy polsko-niemieckie, relacji z innymi sąsiadami Polski, Polakami innych narodowości.

Piskorski angażuje się w spory ogólnopolskie, regionalne i lokalne. Roznamiętnia go np. uznawanie historiografii za służbę polityczną/narodową, lekceważenie praw obywateli, ale też entuzjastyczny autorytaryzm samozwańczych uzdrawiaczek/uzdrawiaczy polszczyzny.

Artykuły, zamieszczone w „Bitwach…”, były wcześniej publikowane w głównych gazetach polskich („Wyborcza”, „Polityka”, „Rzeczpospolita”, „Odra”), w tym regionalnych i lokalnych („Gazeta Chojeńska”, „Głos Wielkopolski”, „Kurier Szczeciński”), w berlińskim „Dialogu”, prasie angielskiej i szwajcarskiej, zbiorowych, różnojęzycznych wydawnictwach. Kilka ukazuje się po raz pierwszy.