Do mieszkania Anny i Janusza, jej męża, głównej bohaterki „Krzyku…”, pisarki, malarki i żeglarza (mają już swoje lata), do „azylu ich prywatności”, pełnego książek, obrazów, modeli żaglowców, wdziera się przed południem zwyczajnego dnia – pod pozorem dostarczenia poczty – „czterech rosłych, na czarno ubranych mężczyzn”. Jeden, wymachując ponoć legitymacją przed oczyma, mówi, że są z policji kryminalnej…. Tak zaczyna się książka, która co prawda ukazała się rok temu, lecz niespieszny Adorator – i to w czasach, gdy bliźni na ogół się spieszą – przeczytał ją niedawno. Nie jest długa, choć mieści dwa utwory. Dotyczą tego samego zdarzenia. Tytuł pierwszego to „Krzyk… Przypowieść z leitmotivem”, drugiego – „Krzyk…. Dramat w trzech aktach”.

Kończy się druk „Wojennej jaskółki”, nowej książki Renaty Teresy Korek, wydawanej w dwóch językach – polskim i ukraińskim. Można ją nazwać wierszowaną kroniką poznawania i odczuwania wojny w Ukrainie, widzianej z odległego od niej geograficznie Trzebiatowa, gdzie mieszka autorka. Zapiski do wierszy gromadziła od pierwszych dni po 24. lutego 2022 roku, gdy Rosja napadła na sąsiedni kraj, potęgując agresję, trwającą już wówczas ósmy rok. Dziś jesteśmy trzy i pół roku później.

Zbiór reportaży i szkiców, wydany w Poznaniu, dotyczący dziejów niemieckiego Rügenwalde – polskiego Darłowa w latach 1944–47, to kolejna ważka książka o wydarzeniach, które wówczas rozgrywały się nie tylko w tym pomorskim mieście, lecz na wszystkich ziemiach, odłączonych po II wojnie światowej od Niemiec i włączonych do Polski. Choć stanowią trzecią część naszego kraju, to w dwóch pozostałych ówczesne losy ich społeczności są prawie nieznane. Książki na ten temat publikują na ogół małe regionalne oficyny w niewielkich nakładach (vide „Zamęt” Jolanty Aniszewskiej). Ostatnio najwięcej mówiło się o monografii Karoliny Ćwiek-Rogalskiej „Ziemie. Historia odzyskiwania i utraty” (2024), wydanej w Warszawie. „Studium przypadku” był dla niej rodzinny Wałcz (niem. Deutsch Krone).

Niewiele mamy polskich publikacji o niemieckich przeciwnikach nazizmu na Pomorzu Zachodnim w latach 1933–1945. Było ich za mało, by zatrzymać marsz nazistów, którzy bezwzględnie ich zwalczali. Najpełniej opisana jest działalność protestanckiego teologa Dietricha Bonhöffera, dość dobrze księży z katolickiej parafii przy ówczesnej Greifenstraße w Szczecinie (dziś Bogurodzicy), rodziny von Thadden spod Gryfic, Berty von Massow oraz pastora Friedricha A. Onnascha z Koszalina. Brak jest nowych publikacji o Maksymilianie Goliszu i Aleksandrze Omieczyńskim z niewielkiej szczecińskiej Polonii, o działaczach niemieckich związków zawodowych i partii demokratycznych. Jednym z przeciwników był ks. Albert Willimsky. W lipcu 1939 roku objął parafię w dzisiejszych Podjuchach, leżących wówczas poza Szczecinem. Kilka miesięcy później zmarł w KL Sachsenhausen.

To truizm, że każde nowe pokolenie, zgodnie ze swoją wiedzą, doświadczeniem, językiem, pisze nową wizję przeszłości. Jednak nie jest już truizmem fakt, że proces nawarstwiania się wiedzy o epokach dotyczy także polskiej, powojennej historiografii Pomorza Zachodniego, choć warstw interpretacji dziejów jest tu wciąż mało w porównaniu z Polską centralną. Wydaje się, że pierwszy tom książki „Nad Dziwnę i Świnę”, ogłoszony przez muzeum w Wolinie, jest dobrym przykładem nowego spojrzenia na wciąż niedawną przeszłość. Wyróżnia go także redaktorska pieczołowitość, graficzna i typograficzna pomysłowość (Wojciech Mazur), staranność opracowania fotografii (Justyna Stachowska-Mazur). Został wyróżniony w konkursach Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek i Academia 2025, w którym nagradza się oficyny za najlepsze książki akademickie i naukowe.

Historyczne panoramy Stargardu, dawne widoki uliczek i zaułków Starego Miasta, baszt i bram, imponującej kolegiaty Mariackiej, portrety królów Polski, książąt Szczecina i Pomorza, znamienitych stargardzian, wiejskie scenki i tradycyjne zwyczaje wsi pomorskich, rodowe pałace, kompozycje współczesne, exlibrisy – niemal dwieście prac liczy stargardzka kolekcja grafiki od najstarszych (XVII wiek), po współczesne. Każdy zainteresowany może je oglądać także w domu, zaopatrzywszy się w starannie wydany albumowy katalog. Opracowała go dr Ewa Gwiazdowska, znawczyni grafiki i dawnego malarstwa, autorka wystaw, katalogów i albumów. Prace, reprodukowane w książce, których autorami są twórcy ze Stargardu, historycznego Pomorza, Saksonii, innych regionów Niemiec, Polski, Niderlandów itd., reprezentują różne dziedziny i techniki graficzne. Są w niej też rysunki.

Książka jest warta szczególnej uwagi nie tylko fachowców, interesujących się pograniczem, polityką, sprawami polsko-niemieckimi i europejskimi. Nie trzeba przekonywać, że są to także sprawy naszego regionu. „Otwarcie granic” to książka wyjątkowa już choćby ze względu na autorski zamysł, który Zbigniew Gluza, twórca Karty i redaktor naczelny jej wydawnictwa, nazywa  „chronologiczną kompozycją  głosów z obu stron”. Nie ma tu tradycyjnej, autorskiej narracji. Są wypowiedzi najważniejszych w konkretnych momentach historii polityków i publicystów z obu krajów, wybrane przez autora. Czas nadał im dramatyczny wymiar.

Kilka lat temu Bogdan Zdanowicz, poeta, animator kultury, wydawca, urodzony i wychowany w Łobzie (on powiedziałby: w Łobezie), który wrócił do rodzinnego miasta po wielu latach pobytu w Krakowie, wymyślił konkurs na wspomnienia, a faktycznie na to, by zapisać pamięć. Nazwał go „Moje dzieciństwo i młodość w Łobezie / Łobzie”. Wpłynęło pięć prac. Jury nagrodziło i wyróżniło: Ewę Rosicką, Wiesława Pokomedę, Teresę Cwynar, Elżbietę Janiszewską, Stanisława Kwaka.

W recenzji, zamieszczonej w zielonogórskim periodyku „Pro Libris”, Czesław Sobkowiak pisze o tej książce, że jest „ważna, dobra i potrzebna”. Jest monografią „fundamentalnego zjawiska przyrodniczego jako siły sprawczej” w kulturze. Jej autorka, Marta Bąkiewicz, literaturoznawczyni z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, pracująca wcześniej w Collegium Polonicum w Słubicach, poddała w niej oglądowi teksty głównie z lat 1961–2019 – prozę artystyczną, reportaż, literaturę faktu, dramat, publicystykę, wspomnienia i pamiętniki, w mniejszym stopniu poezję. Stworzyła pierwsze w literaturze polskiej i niemieckiej opracowanie, w którym zestawiła postrzeganie w nich Odry i przestrzeni nadodrzańskiej.

Książka przypomina sylwetki muzyków i animatorów sceny muzycznej, których drogi życiowe już się skończyły, a którzy tworzyli 80 lat dziejów życia muzycznego w Szczecinie i regionie. Jej autor, Wojciech Rapa, współtwórca powstających w latach 60. XX wieku, a pierwszych w Polsce beatowych zespołów młodzieżowych, czynny do dziś muzyk sceny rockowej, bluesowej, jazzowej, wokalista i kompozytor, opublikował wcześniej sześć książek, poświęconych różnym aspektom tych spraw. W najnowszej zebrał biogramy ludzi, z którymi koncertował, przyjaźnił się, których cenił i podziwiał.

Powieść dotyczy najważniejszych dziś psychofizycznych, społecznych, tożsamościowych problemów wielu ludzi. Jej główne bohaterki – Gizela (matka, lat 57–58) i Selina (córka, lat 30–31) – próbują uwolnić się od traum, jakim dały się zniewolić, przeistoczyć w depresję. Kto za to odpowiada: los, świat, pokolenia przodków, rodzice? Książka jest swego rodzaju diariuszem uświadamiania sobie depresji i zmagania się z nią. Ma podtytuł: „Fikcja autobiografizowana”.

Coraz więcej mieszkańców Pomorza Zachodniego odkrywa atlantydy swoich miejscowości, dziś już dla nich (dla nas) naprawdę małych ojczyzn. Najciekawsi otrzepują z kurzu przemilczeń i przeinaczeń zarówno ich „poniemieckość”, skazaną kiedyś na banicję (w pierwszych latach po wojnie było to zrozumiałe), czasy włączania do Polski, jak też wielorakie dziedzictwo Polski Ludowej. Dyskutują o tym, co późniejsze i najnowsze. Przybywa książek, opisujących różnorodną specyfikę regionu. Warto ten ruch nie tylko obserwować, lecz inspirować związaną z nim wymianę poglądów. Książka Alicji Biranowskiej-Kurtz koncentruje się na autorskim widzeniu powojennego Dąbia, dzielnicy Szczecina, a przez wieki miasta na rozstaju dróg do Goleniowa i Stargardu.

Książka Jarosława Kociuby adresowana jest do każdego odbiorcy, niezależnie od wieku, czy to zainteresowanego dziejami Pomorza i baśniami, czy to szukającego po prostu ciekawej lektury. Jest w niej to, co być powinno: wartka akcja, tajemniczość, strachy („na Lachy”) i ukojenia, przebudzanki i dobranocki, zjawy, olbrzymy i ludziki, czarodzieje i wróżki, dzielni rycerze, księżna, która czeka na księcia, zło ukarane, dobro nagrodzone. Prawda, że „Legendy Pomorza” nie są edytorską nowością, bo pierwsze ich wydanie ukazało się w 2017 roku, lecz pod koniec ubiegłego roku wyszło już wydanie czwarte. I to jest nowość, bo aż tylu edycji nie miał nawet najbardziej znany polski zbiór baśni z regionu, zatytułowany „W krainie Gryfitów” (1976).

(Nie)codziennik dotyczy lat 1945–2022. Można go czytać w dowolnej chwili, od początku do końca (i na odwrót), otwierając na konkretnej lub przypadkowej dacie (stronie), czy też wyszukując w spisie treści konkretne tematy, tytuły, nazwy. Nie jest to bowiem typowa monografia o losach mediów, opisująca procesy, genezy i zmiany, lecz (nie)codziennik, a więc coś, co jest inne i niesztampowe, jak np. organizowane od kilkunastu lat (nie)kongresy kultury.

Czy u źródeł legendy Winety, zatopionego miasta, mógł być błąd średniowiecznego skryby, który po kielichu wina, nie znając łaciny, kopiował napisaną w tym języku XII-wieczną opowieść Helmolda? Nie wyklucza tego wybitny archeolog, prof. Leszek P. Słupecki. Tak czy inaczej dzieje Wolina/Winety/Jumne/Jomsborga od wieków przykuwają uwagę i naukowców, i laików. Dobrze więc, że ukazało się pierwsze po 75. latach wznowienie klasycznego już studium „Legenda Winety” Ryszarda Kiersnowskiego (1925–2006). Była to praca magisterska (!) późniejszego profesora, która w 1950 roku ukazała się drukiem. 4 listopada 2025 roku minie 100. rocznica jego urodzin.

Wznowienie ukazało się nakładem Muzeum im. Andrzeja Kaubego w Wolinie, z inicjatywy i pod redakcją jego pracowników: archeologów dr Karoliny Kokory i dr. Wojciecha Filipowiaka oraz etnologa dr. Piotra Malińskiego.

Autor tekstów, Zbigniew Smoczek, jest leśnikiem w podszczecińskich Kliniskach, od kilku lat na emeryturze. Dotychczas opublikował jedenaście zbiorów wierszy i prozy. Nowa książka to barwny, okazały album literacko-fotograficzno-malarski o niestandardowym formacie (32/24 cm), wydany na 100-lecie Lasów Państwowych (1924–2024). Tworzą go wiersze i proza Zbigniewa Smoczka (opublikował wcześniej jedenaście książek dla różnych odbiorców), fotografie przyrody Ryszarda Czeraszkiewicza oraz korespondujące z nimi obrazy i rysunki prof. Andrzeja Tomczaka. Przypomnijmy, że kilka lat temu Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich uhonorowało ich wspólny album „Krzyk” (Kadruk, 2020) Nagrodą im. prof. Stefana Myczkowskiego Klubu Publicystów Ochrony Środowiska, przyznawaną w dorocznym konkursie na najlepsze prace, zamieszczone w polskiej prasie, radiu, telewizji i Internecie.

Reportaże są niedługie i impresyjne, czyta się je lekko, momentami nie bez wzruszeń. Wiążą się z Połczynem, Drawskiem, okolicznym miejscowościami, odludziami, jeziorami, lasami, rzekami, krajobrazami – ich urokliwością i –jak twierdzi jedna z bohaterek – nieprzewidywalnością. Znaczenia słów dopełniają i poszerzają zdjęcia Any McGuren – już to ilustracyjne, już to nastrojowe, malarskie. Bohaterami są rodowici połczynianie i uciekinierzy w wielkich miast _ Poznania, Wrocławia, Dolnego i Górnego Śląska.

Autor książki jest pracownikiem Instytutu Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Rozprawy i artykuły publikował w czasopismach naukowych oraz m.in. „Literaturze na Świecie”. Prezentowana tu jego pierwsza  książka, choć bardzo ważna i omawia wydarzenia wyjątkowo tragiczne, nie ma co liczyć na wielu czytelników, ani większą promocję. Nic w tym dziś nadzwyczajnego – taki jest bowiem los większości książek naukowych. Być może byłoby inaczej, gdyby Łukasz P. Świercz przygotował jej drugą edycję, zbliżoną do eseju, w miarę wolną choćby od stosunkowo nowej (jak mniemam) terminologii fachowej, a może też dopełniając wywód porównaniami z literaturą deportacyjną, inną niż francuska, np. polską, żydowską, niemiecką, ukraińską, rosyjską.

Podtytuł kiążki: Kulturalny most między Dobrą a Wolgastem – Kulturelle Brücke zwischen Dobra und Wolgast

Polsko-niemiecki album „My z Dobrej – Wir aus Dobra” został wydany w ramach projektu „Pomorzan portret własny’. Jest w nim 121 portretów mieszkańców różnych wsi przygranicznej, podszczecińskiej gminy Dobra oraz ich przyjaciół z przygranicznych wiosek niemieckich. Autorem portretów jest szczeciński fotografik Andrzej Łazowski, a dopełniają je krótkie wypowiedzi portretowanych, opracowane przez Laurę Dobrowolską. Jako że bohaterowie książki są związani z gminą Dobra, mówią o tym, czym dla nich jest dobro i o kontaktach polsko-niemieckich.

Wprowadzenia do albumu napisali wójt gminy, Magdalena Zagrodzka, i Martin Schröter, burmistrz przygranicznego miasta Wolgast, a wstęp – dr Włodzimierz Durka, socjolog z Uniwersytetu Szczecińskiego. Tłumaczenia są autorstwem Ireny Obstawskiej.

Książka jest publicystyczna i felietonowa. Jej autor zaznacza, że nie jest ani literaturoznawcza, ani biograficzna. W 2024 roku publikował jej obszerne fragmenty w blogu emigracji marcowej „Reunion” i tam można je znaleźć. Również tam zamieścił już w tym roku echa pierwszych reakcji na nią oraz informacje, dlaczego powstała i jak można ją kupić, bo do księgarń nie trafi. Pół wieku znał się i przyjaźnił z Joanną i Janem Kulmami, lecz jest przekonany, że nie mówili pełnej prawdy o sobie. Nurtują go pytania: kim naprawdę byli, kim nawzajem dla siebie, jakie to miało przyczyny i skutki. Chcąc na te pytania odpowiedzieć, prowadził swoje śledztwo. Uważa, że Joanna Kulmowa była najwybitniejszą polską poetką XX wieku.

Karol Czejarek wspomina w niej wydarzenia, których był świadkiem i w których brał udział. Przypomina bodaj kilkaset osób, które poznał i z którymi współpracował, głównie artystów, naukowców, sportowców, działaczy społecznych: w Szczecinie, Warszawie, całej Polsce, Niemczech. Najbardziej dramatyczne z opisywanych wydarzeń wiążą się z czasami, gdy na czyjeś życie w tym albo tym kraju zasadniczy wpływ miała niewątpliwa narodowość, pochodzenie, koneksje rodzinne.

Kilkadziesiąt filmów fabularnych i seriali, realizowanych na Pomorzu Zachodnim, opisuje w swojej nowej książce Dariusz Staniewski, znany w Szczecinie dziennikarz i publicysta. Były nagrywane m.in. w Szczecinie, Świnoujściu, Międzyzdrojach, Kołobrzegu, Białym Borze, Stargardzie (i okolicach), Darłowie, Ustroniu Morskim, Cedyni, Złocieńcu, Drawsku Pomorskim, Białogardzie.

Prof. Andrzej Sulikowski, krakowsko-szczeciński literaturoznawca, nazywa wiersze ks. Jana M. Mazura „notatkami”, powstałymi „przeważnie podczas podróży lub w chwilach duchowego poruszenia”. Są oszczędne w słowa, bogate w myśli. Peregryn (od łac.: „peregrinatio” – podróżowanie) to ktoś, kto idąc przez życie odkrywa istotę i cel drogi. Wiersze w tomiku są świadectwem zatrzymań tam, gdzie doświadczył zdarzeń szczególnie ważnych.

Istniejące od 2007 roku Wydawnictwo Jasne, mieszczące się teraz w Koszalinie, opublikowało w latach 2010 i 2012 dwie poprzednie części „Malarzy…” – monograficznej, polsko-niemieckiej książki-albumu. Nowa część, trzecia, gromadzi biografie i przykłady twórczości czternaściorga niemieckich artystów, znanych już to w regionie, już to także daleko poza nim, jak m.in. Ernst Kolbe, impresjonista, któremu bliski był Stargard, i Rudolf Levi, ekspresjonista ze Szczecina. Jest wśród nich jedna kobieta, stargardzianka, Else Prielipp.

Chyba można powiedzieć, że to kolejna książka rozliczeniowa z powojennymi mitologiami tzw. Ziem Odzyskanych. Główną rolę w ich opisywaniu odgrywa od lat pokolenie, ukształtowane w Polsce wolnej od cenzury, polityki historycznej ustanawianej w Warszawie i dekretowanej tam polityki regionalnej, wolne od bliskich związków z prywatnymi ojczyznami dziadków i rodziców. Najmocniej dotyczy to pokolenia potomków kresowiaków.

Imponująca monografia – album nieistniejącej kolekcji sztuki: pół tysiąca stron, dwa języki, polski i niemiecki, rozliczne reprodukcje, leksykon artystów, których dzieła zgromadzili Frieda i Wilhelm Doeringowie. Autor książki, Dariusz Kacprzak, historyk sztuki i subtelny jej znawca, do niedawna był wicedyrektorem Muzeum Narodowego w Szczecinie. Musiał niestety odejść z muzeum, prowadzi wykłady m.in. na uczelniach warszawskich.

Pod koniec ubiegłego roku Jan Maria Piskorski, historyk, autor licznych prac naukowych, publicysta i polemista, „uczony o beletrystycznym zacięciu”, opublikował „Syrenę i profesora”, pierwszy zbiór swoich opowiadań. Literatura nie jest dla niego ani „odskocznią”, ani terapeutycznym wytchnieniem od rygorów nauki, lecz równoprawnym sposobem oglądu świata.

Książka prezentuje historię kolei dojazdowych w regionie łobeskim, ich struktury organizacyjne, trasy, miejscowości, przez które prowadziły. Przynosi liczne zdjęcia, mapy, rozkłady jazdy, opisy przystanków, stacji, dworców przesiadkowych, anegdoty.

Polsko-niemieckie pogranicze jest tematem książek naukowych, reportażowych, beletrystycznych, w tym kryminałów i powieści obyczajowych. Nowy tom reportaży Beatrix Flatt składa się z ponad pięćdziesięciu niedługich reportaży z sześciotygodniowej wyprawy od czesko-niemiecko-polskiego zaułka trzech granic do wyspy Uznam, Świnoujścia, sąsiedniego Ahlbecku i Heringsdorfu.

Pierwsza część monografii to obszerny zarys dziejów kolekcjonerstwa i muzealnictwa w Księstwie Pomorskim i Prowincji Pomorze od przełomu XVI-XVII wieku do końca drugiej wojny światowej. Drugą część książki wypełniają obszerne eseje o kilkudziesięciu muzeach w prawie dwudziestu miastach polskiej dziś części dawnego Księstwa Pomorskiego – od Świnoujścia i Szczecina, po Bytów i Lębork.

W bardzo ciekawej, wnoszącej wiele nowych informacji książce, Beata Gołembiowska zebrała obszerne wywiady z ponad dwudziestoma czołowymi działaczami polskiej opozycji demokratycznej. Przeprowadziła je m.in. z Lechem Wałęsą, Stanisławem J. Borowczakiem, Bogdanem Borusewiczem, Zbigniewem Bujakiem, Władysławem Frasyniukiem, o. Ludwikiem Wiśniewskim, Ludwiką i Henrykiem Wujcami oraz Andrzejem Milczanowskim.

Marek Jasiński (1949–2010) należał do najwybitniejszych kompozytorów polskich przełomu wieków XX/XXI. Urodził się w Stargardzie, tu zaczynał edukację muzyczną, tu często wracał, tu spoczął, tu organizowany jest festiwal jego twórczości. Oba tomy książki „Przez muzykę do świata wartości” wypełniają głównie partytury jego utworów, skomponowanych dla szczecińskich Koncertów Uniwersyteckich i Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego „Sacrum Non Profanum”, przekazane prof. Bohdanowi Boguszewskiemu.

Belina-Brzozowski nie zakłada masek i osłon. Jego wiersze są jak krótkie notki z przeżyć, przemyśleń, niepokojów, albo też jak nie mniej dramatyczne milczenie o nich. Doświadczenia zebrane w świecie przeplatają się tu z domowymi, rodzinnymi, prywatnymi, cywilizacyjne z egzystencjalnymi. Bohater jakby stał w otwartych drzwiach, na granicy światła i cienia, przeszłości i przyszłości, narodzin i śmierci.

Biografia Mariana Jurczyka to opowieść o „jednej z kilku najważniejszych postaci w powojennych dziejach Szczecina” – zaznacza we wstępie jej autor, Michał Siedziako. Ma ona prawie 1000 stron druku! – to skutek zarówno skrupulatnego nagromadzenia faktów przez autora, jak i swobody narracji, ułatwiającej lekturę. Imponuje w niej i to, i to.

Unikatowy album, o którym, gdy się ukazał, mówiono za mało. Zawiera około dwustu czarno-białych zdjęć, autorstwa m.in. Józefa Baka i Eugeniusza Sołoduchy, w zdecydowanej większości publikowanych po raz pierwszy.

dzieje Ostbahn w latach 1830–1930 i jej wpływ na przemiany społeczne terenów, przez które przebiegała. Skutkiem włączenia w system komunikacyjny centralnych i wschodnich regionów Królestwa Prus (m.in. poprzez odgałęzienia do Stargardu i Szczecina) oraz kolei rosyjskich (przedłużenia do Warszawy, Kowna i Saint Petersburga), stała się osią transportową Wschód-Zachód.

Prom kolejowo-samochodowy „Jan Heweliusz” zatonął 14 stycznia 1993 roku niedaleko Rugii. Płynął ze Świnoujścia do Ystad. Prowadził go doświadczony kapitan. Zerwał się sztorm. Z sześćdziesięciu czterech osób kilku narodowości, które według dokumentów były na pokładzie, zginęło pięćdziesiąt pięć…

„Bitwy o przeszłość” koncentrują się na znaczeniu historii i rolach historyków we współczesnej nauce, polityce, mediach, życiu obywatelskim, edukacji. Autor docieka spraw polityki historycznej, świadomości narodowej, tożsamości regionalnych, istoty państwa, europejskości, stanu demokracji, kryzysu wartości europejskich.

Nowa książka przynosi 250 zdjęć z lat 1981–2024. Wszystkie powstały w Polsce, Niemczech, metropoliach Europy, w obu Amerykach, Puszczy Bukowej, Nowym Warpnie, nad Miedwiem. Każde zajmuje stronę i tworzy całość z sentencją, umieszczoną na stronie sąsiedniej.