Poznań 2024, str. 471. Książka wydana nakładem własnym autora.

Nie tylko do muzealników – do wszystkich, których zajmują dzieje historycznej Pomeranii – Ducatus Pomeraniae, Provinz Pommern, powojennego Vorpommern i Pomorza Zachodniego – adresowana jest ta książka. Ignacy Skrzypek szczodrze dzieli się w niej swoją bogatą wiedzą, koncentruje na faktach, a sposób, w jaki je przedstawia, rozbudza i przykuwa uwagę.

Jest archeologiem. Od 1964 do 2005 roku był pracownikiem Muzeum w Koszalinie. O uznaniu, jakim się cieszy, świadczy m.in. ofiarowana mu na jego 80-lecie, a wydana w 2000 roku przez koszalińskie muzeum, zbiorowa Księga Jubileuszowa „Archeologia Pomoranica Musealia”. Kończy ją wykaz około dwustu jego publikacji naukowych i popularno-naukowych oraz kalendarium badań archeologicznych, w których uczestniczył. Gruntownie poznawał wtedy region, gromadził i zapisywał informacje o muzeach i kolekcjach istniejących i nieistniejących. Tak powstawała opublikowana właśnie monografia, którą po przejściu na emeryturę opracował gruntownie, przedłożył jako dysertację doktorską i w 2023 roku obronił na Uniwersytecie Adama Mickiewicza.

Pierwsza jej część to obszerny zarys dziejów kolekcjonerstwa i muzealnictwa w Księstwie Pomorskim i Prowincji Pomorze od przełomu XVI-XVII wieku do końca drugiej wojny światowej. Autor opisuje kolekcje książęce w Wolgaście i Szczecinie, uniwersytecką w Greifswaldzie, rodowe, m.in. von Ostenów w dzisiejszych Płotach i von Borcków w Starogardzie Łobeskim, a także mieszczańskie. Omawia działalność zakładanych w XIX wieku stowarzyszeń obywatelskich i naukowych, które je tworzyły.

Drugą część jego książki wypełniają obszerne eseje o kilkudziesięciu muzeach w prawie dwudziestu miastach polskiej dziś części dawnego Księstwa Pomorskiego – od Świnoujścia i Szczecina, po Bytów i Lębork. Ignacy Skrzypek opisuje ich losy, lecz przede wszystkim zbiory, w których nierzadko znajdowały się przedmioty i dzieła wyjątkowe i bezcenne. Niestety, wiele nie przetrwało wojny i jej następstw. Autor nie kończy esejów na 1945 roku, lecz doprowadza do współczesności. Przypomina m.in., że w latach 1945–1947 udostępniono zwiedzającym tylko trzy lokalne muzea. W Darłowie stało się to już latem 1945 roku, w czym zasługa niemieckiego dyrektora, Karla Rosenowa (1873–1958), który został w mieście i – mimo szykan – pracował na rzecz placówki, którą przez lata współtworzył. Gdy w 1947 roku musiał wyjechać do Niemiec, została zamknięta. W tym też roku zostało otwarte muzeum w Białogardzie, gdzie pracowali razem były niemiecki i pierwszy polski dyrektor, Wojciech Sawilski, wybitny artysta plastyk. Placówka działała kilka lat. Potem najcenniejsze jej zbiory trafiły do Szczecina, Torunia, Warszawy, Krakowa, Łodzi. W czasach niemieckich bardzo ciekawe kolekcje miały też m.in. muzea w Kołobrzegu, Pyrzycach, Resku, Trzebiatowie, Stargardzie, inne. Muzeum stargardzkie zaczęto tworzyć w 1908 roku, a oficjalnie otwarto pod koniec czerwca 1939 roku. Było czynne pięć lat. Skutki wojny i późniejsze decyzje były dla niego bolesne. Uznanie budzi dzisiejszy jego program i działalność.

W książce są jeszcze szkice o muzeach w Bobolicach, Bytowie, Drawsku Pomorskim, Gryficach, Gryfinie, Kamieniu Pomorskim, Koszalinie, Lęborku, Łobzie, Miastku, Nowogardzie, Słupsku, Szczecinku, Świnoujściu.

Powtórzymy, że ta bardzo ważna, ciekawa i świetnie napisana monografia ukazała się nakładem własnym autora. Warto też ponowić pytanie, zadawane od jakiegoś czasu, choć w książce się nie pojawia: czy i w jakim stopniu zbiory dawnych niemieckich muzeów, wywiezione po 1945 roku do centralnych placówek w Polsce, tam często ocalone i zabezpieczone, mogłyby wrócić tu, gdzie były?

Raczej nie ma się co łudzić, że wrócą te, które wywieziono do Rosji. Od 1990 roku do zachodniopomorskich muzeów i bibliotek trafiają spuścizny Pomorzan, mieszkających w RFN.