Europejskie Centrum Solidarności, Gdańsk 2024, str. 912 + 24 str. (wkładka ze zdjęciami).
ISBN 978–83–66532–25‑0

Biografia Mariana Jurczyka to opowieść o „jednej z kilku najważniejszych postaci w powojennych dziejach Szczecina” – zaznacza we wstępie jej autor, Michał Siedziako. Jest historykiem współczesności, politologiem, publicystą, pracownikiem naukowym Uniwersytetu Szczecińskiego (do niedawna także IPN). Jego książkę, napisaną wartko, z wyczuciem niepowtarzalności ludzkich losów, wyborów, tragedii, jak też dramatyczności czasów minionych (dla osób, które ich doświadczyły, wciąż współczesnych), ogłosiło Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku. Ma ona prawie 1000 stron druku! – to skutek zarówno skrupulatnego nagromadzenia faktów przez autora, jak i swobody narracji, ułatwiającej lekturę. Imponuje w niej i to, i to.
Wcześniej Mi

Michał Siedziako opublikował m.in. monografię o wyborach do Sejmu w Polsce Ludowej i wywiad-rzekę z Markiem Adamkiewiczem (ur. 1957), szczecinianinem o pięknych kartach działalności opozycyjnej aż po odmowę złożenia w 1984 roku przysięgi wojskowej według ówczesnej roty (a była tam i obrona socjalizmu, i braterski sojusz z ZSRR). Sąd skazał go za to na 2,5 roku więzienia. Skutek był taki, że po wyjściu zza krat Adamkiewicz natychmiast wrócił do z opozycji.

W nowej książce Siedziako krótko przedstawia początki drogi życiowej Mariana Jurczyka od rodzinnego domu w wiosce pod Częstochową, przyjazdu do Szczecina u schyłku 1954 roku i zatrudnienia w Stoczni im. Warskiego. Progiem jego biografii politycznej były wydarzenia Grudnia ‘70 i Stycznia ’71, choć wtedy raczej nic nie sugerowało późniejszej kariery. Biograf opisuje lata jego pracy w charakterze spawacza, udział w strajkach, wybory trafne i błędne (kontakty z SB), działalność związkową, etat magazyniera w stoczni. Gdy w sierpniu 1980 roku stanął na czele społecznego buntu, wkrótce siłą wydarzeń został „delegowany” na wysoką pozycję w krajowej polityce. Potem było konkurowanie z Lechem Wałęsą o przywództwo w Solidarności, były głośne kontrowersyjne wypowiedzi. Z poruszeniem czyta się o budzącej podziw postawie Mariana Jurczyka w czasie stanu wojennego, podczas internowania, procesu i uwięzienia. Wtedy, po tragicznej śmierci jego syna i synowej, ówczesne władze zachowały się wobec niego okrutnie.

Siedziako pisze następnie o późniejszych latach Jurczyka: kadencji w Senacie RP, dwóch kadencjach prezydentury Szczecina, o procesie lustracyjnym… Wobec faktów zachowuje bezstronność. Już na początku książki jasno zaznacza, że nie identyfikuje się z poglądami jej bohatera, a pod koniec stwierdza: „Zmierzenie się (…) z dziwnymi i kontrowersyjnymi elementami biografii Mariana Jurczyka – choćby (…) antysemityzmem czy, ogólnie rzecz ujmując, wąskimi horyzontami myślowymi – było dla mnie trudnym wyzwaniem”. Szybko dodaje, że „bez względu na to jaką ocenę wystawimy Jurczykowi, zapisał się on trwale na wielu kartach powojennej historii Polski i Szczecina, był w nią całkowicie uwikłany”.

Czytając tę książkę, warto w niej widzieć także zarys biografii jeśli nie społeczeństwa całej Polski przełomu XX i XXI wieku, to Szczecina i regionu. Lustro, w którym może się ono przejrzeć.

***
Nakładem gdańskiego ECS również w 2024 roku ukazał się zbiorowy tom „Polski rok 1988” (red.: Michał Przepierski, Przemysław Ruchlewski). Jest w nim obszerny artykuł Michała Siedziaki „Szczeciński Sierpień ’88 w trójkącie: władze – Kościół – opozycja”. Autor omawia w nim strajki w zakładach komunikacji miejskiej i porcie, pisze m.in. o budzącym grozę pokazie gotowości okrętów marynarki wojennej do desantu na port. Książkę kończy frapujący esej Patryka Wawrzyńskiego (Uniwersytet Szczeciński) o sugestywnym tytule „Niepamiętany czas przełomu. Ograniczona struktura pamięci polskiej transformacji”.